WAT DE BIJBEL ZEGT OVER REDENEN VOOR ECHTSCHEIDING EN HET BELANG VAN PREVENTIE
Een artikel over echtscheiding in een themanummer over huwelijk en relaties? De bedoeling van dit themanummer is toch juist om huwelijken te versterken en niet om deze te beëindigen? Zeker. Toch is het zo dat er tussen ‘trouwen’ en ‘scheiden’ een onmiskenbaar verband ligt. De Bijbel laat dat zien. Denk maar aan de scheidbrief van Mozes. Of aan de vraag van de Farizeeërs in Mat. 19:3 ‘mag een man om allerlei redenen van zijn vrouw scheiden?’ In de samenleving waarin wij leven is het scheiden om allerlei redenen aan de orde van de dag. Vorig jaar zijn er ruim 50.000 huwelijken gesloten. Bijna 29.000 huwelijken eindigden in een echtscheiding. Verbijsterende cijfers. Redenen die het CBS noemt zijn: 1. Gebrek aan aandacht en liefde; 2. Niet met elkaar kunnen praten; 3. Ontrouw. In zo’n samenleving leven wij. Met het risico dat het scheiden om allerlei redenen voor ons gewoon gaat worden. In dit artikel willen we daarom aandacht geven aan wat de Bijbel zegt over redenen voor echtscheiding en wat we preventief kunnen doen om te voorkomen dat het zover komt.
UITGANGSPUNT
Hoewel we schrijven over redenen voor echtscheiding is het belangrijk om scherp te stellen wat het uitgangspunt moet zijn wanneer we spreken over echtscheiding. De Bijbel brengt de onverbreekbaarheid van het huwelijk nadrukkelijk naar voren. God heeft het huwelijk ingesteld, Gen.2:18-24. Man en vrouw zullen hun ouders verlaten, elkaar aanhangen en tot één vlees zijn. Ze vormen een onverbrekelijke eenheid, ze gaan een huwelijksverbond aan. De Bijbel laat ook zien dat God man en vrouw samenbrengt. Christus heeft de woorden uit Genesis 2 bevestigd en voegde daar aan toe: ‘wat God samengevoegd heeft, laat de mens dat niet scheiden’, Mat. 19:6. De Heere verbiedt dus de echtscheiding, maar tegelijk wil Hij ook rekening houden met de intrede van de zonde en gebrokenheid in de wereld. Een man of vrouw kan trouw leven in het huwelijk. Maar echtbreuk kan ook van de ander uitgaan. Daarmee houdt de Heere in Zijn barmhartigheid rekening. God gaf de mogelijkheid om te kunnen scheiden om twee redenen. Deze redenen bespreken we hieronder.
OVERSPEL
De Bijbel geeft één overduidelijke reden voor de mogelijkheid tot echtscheiding. Dat is overspel of ontucht. Geslachtsgemeenschap – het één vlees zijn – buiten het eigen huwelijk noemt Christus een reden voor echtscheiding. Christus zegt in Mat. 19:9: “Wie zijn vrouw verstoot anders dan om hoererij en met een ander trouwt, die pleegt overspel, en wie met de verstotene trouwt, pleegt ook overspel.” Hieruit kunnen we opmaken: wie zijn echtgenoot wegzendt om ontucht, maakt dat er geen echtbreuk wordt gepleegd. Want de echt is al gebroken door ontucht. Daarom wordt in zo’n geval echtscheiding toegestaan. Dat hoeft niet, wat zou het goed zijn als er dan een weg van vergeving en verzoening gegaan wordt! Maar formeel is er het recht op scheiding bij overspel.
KWAADWILLIGE VERLATING
De Bijbel noemt nog een andere situatie waardoor er sprake kan zijn van echtscheiding of een vorm van scheiding. Dat is bij kwaadwillige verlating – 1 Kor.7:12-16. Paulus komt hier niet met een nieuwe regel bovenop het onderwijs van Jezus. Maar Paulus beschrijft een bijzondere situatie waarin een ongelovige echtgenoot niet langer wil samenleven met de gelovige vanwege diens gelóóf. De gelovige werd om het zo te zeggen voor de keuze geplaatst: jij weg of je geloof weg. Het huwelijk dan in stand houden betekent een keuze tegen Christus. Terwijl het grote en eerste gebod is dat we God moeten liefhebben boven alles. In dit geval wordt de gelovige dan verlaten om Christus’ wil. Een scheiding de facto. Over de vraag of kwaadwillige verlating een reden is om te mogen scheiden wordt verschillend gedacht. Calvijn en Beza noemen twee gronden voor echtscheiding: overspel en kwaadwillige verlating. Voetius zegt dat er geen andere redenen zijn voor huwelijksontbinding dan overspel en kwaadwillige verlating. Deze visie is vrij algemeen aanvaard. Deze lijn volgt ‘schrijver dezes’ ook. Toch wil ik ter info nog wijzen op enkele kanttekeningen zoals die gemaakt zijn door o.a. prof. S. Greijdanus en dr. R. van Kooten. Greijdanus zegt in een rapport over echtscheiding uit 1933 dat het nog maar de vraag is of Paulus in 1 Kor. 7 naast overspel nog een ándere grond voor echtscheiding leert. Paulus zegt in 1 Kor. 7:15: ‘maar als de ongelovige wil scheiden, laat hij scheiden. De broeder of zuster is in zulke gevallen niet gebonden.’ Op basis van de Griekse woorden in 1 Kor. 7:15 stelt Greijdanus dat Paulus alleen een uitspraak doet dat in die gevallen de verlatene niet alle ‘pogingen behoeft aan te wenden om met den verlater of de verlaatster samen te wonen.’ Dus geen grond voor echtscheiding, wel om niet langer samen te wonen. In die lijn denkt dr. R. van Kooten ook¹. Hij zegt dat Paulus niet schrijft dat de man niet meer aan zijn vrouw verbonden is, maar dat de christen niet is gebonden. Voor gebonden gebruikt Paulus het woord ‘slaaf zijn’. De christen hoeft zich in zulke gevallen niet slaafs bij de eis van de ongelovige neer te leggen. Paulus voegt er niet aan toe dat de christen dan ‘vrij’ is bijv. om te hertrouwen. Wel heeft hij het iets verderop in vers 11 over ongehuwd blijven of verzoenen.
ANDERE REDENEN?
Het is niet vreemd dat er steeds weer geprobeerd wordt om de Bijbelse redenen voor echtscheiding uit te breiden. Dat gebeurde in de Bijbel zelfs al. Dat is de achtergrond van Mat. 19:1-12. De Farizeeën vragen aan Jezus of het toegestaan is dat een man zijn vrouw om allerlei redenen mag verstoten. Voor hen was dat een uitgemaakte zaak. Want Mozes had toch de scheidbrief gegeven, zodat je uit elkaar kon om allerlei redenen? Maar Jezus wijst het beroep van de Farizeeën op de scheidbrief van Mozes radicaal van de hand. Mozes gaf hiermee geen toestemming om te scheiden, maar hij wilde hiermee de verkeerde praktijk inperken. Dat was vanwege de hardheid van hun hart. Het gaat om beteugeling van een zondig leven van mensen die zich niets van het 7e gebod aantrekken. Op de strikvraag van de Farizeeën antwoordt Jezus: ‘Wie zijn vrouw verstoot anders dan om hoererij en met een ander trouwt, die pleegt overspel.’
Nu zijn er ook mensen die het woord ‘hoererij’ uit Mat. 19:9 willen oprekken naar allerlei andere situaties. Jezus zou met ‘hoererij’ elke zonde tegen het 7e gebod bedoelen. Sommigen gaan nog verder en noemen ook alcoholisme, huiselijk geweld en verwaarlozing. Jezus zou zich aansluiten bij Deut. 24:1-4. Volgens prof. J. Douma is dat onhoudbaar, we mogen de uitzondering van Mat. 19:9 niet zover uitrekken dat we via ‘hoererij’ toch weer bij Deut. 24 uitkomen, bij de scheidbrief van Mozes die Jezus juist onder de kritiek stelt.²Douma waarschuwt evenals de synode van Hoogeveen 1969/70 voor grensverlegging waardoor het gemakkelijker wordt om echtscheiding te rechtvaardigen.
VERWAARLOZING (G)EEN REDEN?
In 2016 verscheen het boek ‘Echtscheiding. Een exegetisch-ethische evaluatie’ van Dr. J. Steensma, predikant in de CGK en universitair docent aan de TUA. In zijn boek stelt hij dat een huwelijk soms niet te handhaven is, zonder dat er sprake is van de redenen overspel of kwaadwillige verlating. Er kan van alles spelen, bijv. dat een echtgenoot de trouwbelofte niet serieus neemt, de ander te kort doet etc. Steensma vat dit samen onder de paraplu van ‘verwaarlozing’. Het kan volgens hem aanleiding zijn om te scheiden. Hij beroept zich op Exodus 21 waar staat dat een man zijn vrouw niet tekort mocht doen wat betreft voedsel, kleding en huwelijksgemeenschap. De regel zou dan zijn: wie de ander tekort doet in het huwelijk, mag scheiden. Steensma rekt dit zover op dat hij alle redenen die niet onder de twee bekende vallen, onder verwaarlozing plaatst. Het voert in het kader van dit artikel te ver om dit boek grondig te bespreken. Enkele dingen willen we noemen. In Ex.21 gaat het over de verhouding met een slavin. Het is nog maar de vraag of die situatie zomaar één op één betrokken kan worden op een gewoon huwelijk. Het is dan ook opvallend dat nergens in het Nieuwe Testament door Jezus of de apostelen Exodus 21 wordt genoemd als voorbeeld of reden voor echtscheiding. Integendeel, Jezus is er juist heel duidelijk over in Mat. 19:9 en Paulus in 1 Kor. 7. Het gevaar is dat op deze manier de legitimatie voor echtscheiding alleen maar verruimd wordt. En dat kan o.i. niet Gods bedoeling zijn met het huwelijk.
MOEILIJKE SITUATIES
Tegelijk is het wel zo dat er sprake kan zijn van min of meer ‘onmogelijke situaties’. Denk bijvoorbeeld aan gevallen van (seksueel) misbruik, mishandeling of psychische moeiten in het huwelijk. Dat kan soms zó moeilijk zijn, dat er een onhoudbare situatie ontstaat. In zulke situaties kan het noodzakelijk zijn uit gezondheids- of veiligheidsoogpunt om te scheiden van tafel en bed, om niet langer bij elkaar te leven. Daar zal ook echt liefdevolle en begripvolle aandacht, zorg en hulp voor moeten zijn. En veel gebed of God draagkracht wil geven en een keer wil brengen in de onhoudbare situatie.
PREVENTIE!
We schrijven over echtscheiden, over het einde van een huwelijk. Welke redenen er wel en niet legitiem zijn als we uit zijn gekomen op het moment dat het huwelijk ontspoord is. Dat is nodig maar tegelijk is er iets dat nog belangrijker is. Namelijk niet alleen kijken naar het éinde, maar ook naar het begin, naar alles vóór het einde. Het huwelijksleven. Bezinning op huwelijk en echtscheiding is nodig. Maar zou het niet nog meer nodig zijn dat kerkenraden en gemeenteleden werk maken van preventie? Het voorkomen dat mensen echt gaan scheiden? Dat kan door gezamenlijke toerusting, door huwelijkscatechese, onderwijs en prediking vanuit de Bijbel over het huwelijk. Wat is het van belang dat er in de gemeente een sfeer van vertrouwen en openheid is om huwelijksproblemen vroegtijdig kenbaar te maken. Bij een broeder of zuster, bij een ambtsdrager of predikant. Dan kan er ook pastorale hulp geboden worden. Juist in dit verband is het van belang om op (huis)bezoeken goed te luisteren en open met elkaar te spreken. Te vragen of een echtpaar ook samen bidt tot de Heere. Want is daar niet de oplossing en de kracht te vinden voor het overwinnen van ‘allerlei redenen’? Zoals het huwelijksformulier zo mooi zegt: “Vanwege de zonde zullen zorg, moeite en verdriet de gehuwden niet bespaard blijven. Maar zij mogen leven in het vertrouwen dat de Here hen helpen zal met zijn vaderlijke hand. Zij mogen vast geloven dat de Here hun schuld wil vergeven, zoals ook zij elkaar hun zonden en tekortkomingen vergeven.”
Bronnen
¹ Reformatorisch Dagblad, 28 november 2016
² J. Douma, Echtscheiding, pag. 27-28.
Auteur | M. Dijkstra
De Bazuin jaargang 15 nr. 10 | pagina 10-13